Het doel van het onderzoek was gelegen in de vraag hoe in Nederland een duurzame opleidingsstructuur kan worden neergezet voor de opleiding tot keramist en hoe een dergelijke structuur kan worden vorm gegeven.
Opzet onderzoek
Door het adviesbureau CINOP is in opdracht van de NVK een onderzoek uitgevoerd dat bestaat uit het in kaart brengen van de huidige opleidingen (basis en volwassen beroepsbeoefenaar) en hoe een excellent beroepsbeoefenaar daar deel van uit zou kunnen maken.
Vervolgens is er een deskresearch onderzoek uitgevoerd, dat inzicht moest geven in de vragen die in een brainstormsessie aan de orde zijn gekomen. Deze vragen zijn geformuleerd vanuit gesprekken die zijn gevoerd met de NVK (Nederlandse Vakgroep Keramisten) en door een onlineonderzoek.
Vanuit dit deskresearch zijn een tweetal brainstormsessies georganiseerd.
De deelnemers van deze sessies zijn geworven uit zowel leden van de NVK als afgestudeerden en docenten van de NKO (Nederlandse Keramiek Opleiding). Tevens is bij de selectie van de deelnemers gekeken naar de mate van ervaring in het vakgebied, het opleidingsniveau en de beroepspraktijk (discipline), zodat een zo breed mogelijke vertegenwoordiging van de gehele branche wordt bewerkstelligd.
Door deze brainstormsessies wordt aan de hand van een gespreksleidraad, die reeds in eerdere door CINOP uitgevoerde meester/excellentie trajecten in andere branches is gebruikt, de haalbaarheid en de onderdelen van de standaard van de excellentie op hoofdlijnen benoemd.
In de tweede sessie waarin vertegenwoordigers zaten van zowel de NKO als de NVK, die al veel langer in de keramiekbranche werkzaam zijn, is een verdiepingsslag gemaakt op basis van de input uit de eerste sessie.
Het resultaat van bovengenoemde sessies leverde een aantal bevindingen op aangaande de haalbaarheid voor een vakinhoudelijke standaard voor een meestertitel voor de keramist alsmede de voorlopige contouren van de standaard.
Hieronder wordt beschreven wat de uitkomsten zijn van het onderzoek, waarbij enkele high-lights nader beschreven zullen worden.
Opleidingslandschap voor de keramiek in Nederland
Sinds 2010 wordt door een vakschool st Lucas de 4-jarige mbo-opleiding Creatief Vakman gegeven in de afstudeerrichting keramiek. Het kwalificatiedossier is in 2017 gewijzigd in een uitstroom richting namelijk Creatief Vakman, waarbij aangegeven wordt dat de leerlijn keramiek is gevolgd.
Daarnaast bestaat er de particuliere opleiding keramiek bij het NKO te Gouda. Hier worden drie- of vierjarige opleiding keramiek gegeven voor met name volwassenen.
Dit zijn in Nederland de meest belangrijke opleidingen. Er worden ook vele cursorische opleidingen van wisselend niveau gegeven door individuele keramisten. Sinds 2008 worden er echter op hbo-niveau geen opleidingen keramiek meer gegeven aan de kunstacademies in Nederland.
In het rapport wordt ook een kleine uitstap gemaakt naar België. Daar is het expertisecentrum voor het technisch, wetenschappelijk en industrieel erfgoed ETWIE opgericht. ETWIE zet zich met name in op de immateriële kant van het erfgoed. Hetgeen ook blijkt uit het gegeven dat zij zich bezighoudt met o.a. vaardigheden en technieken om het vak goed uit te kunnen voeren. Daarnaast is door de federale overheid van België sinds 2016 een erkenningsregeling wettelijk vastgelegd. Sinds de invoering zijn daar reeds 1100 vakmensen geregistreerd. Bij deze regeling wordt o.a. gekeken naar het authentieke karakter van het ambacht en de kennis gericht op kwaliteit, traditie of innovatie.
Meestertitel
De meestertitel is het hoogst haalbare in de branche. Het is bedoeld voor de allerbesten die gepassioneerd met hun vak bezig zijn en alle aspecten van het vak zodanig uitoefenen dat ze dat op het allerhoogste niveau uitoefenen.
De standaard voor excellentie, die de basis vormt voor het meesterexamen en de titel Meester, kan bijdragen aan de verdere professionalisering en versterking van de branche.
Door een standaard van excellentie te positioneren in de branche, kan de branche versterkt en aantrekkelijker gemaakt worden ook in het huidige initiële onderwijs.
De standaard is opzichzelfstaand en niet een resultaat na het volgen van een opleiding.
Het geeft voor de branche, het mbo en andere opleiders waar de gesprekken worden gevoerd over opleiden een ontwikkelingsperspectief aan.
Doorlopende leerlijn
Uit het onderzoek bleek o.a. dat er behoefte is aan een betere doorlopende leerlijn. Na het doorlopen van een mbo- opleiding (Creatief Vakman) zou het goed zijn om te kunnen doorstromen in het vak en/of een vervolgopleiding in de keramiek te kunnen doen.
Bij zowel het formele onderwijs als bij een informeel opleidingsinstelling zoals NKO zouden daar mogelijkheden moeten zijn om die doorlopende leerlijn te faciliteren. Bij verdere ontwikkeling van mensen dient de nadruk op techniek te liggen, daar ligt de meeste behoefte.
Door een standaard van excellentie te positioneren in de branche, wordt de keramiekbranche versterkt en aantrekkelijker gemaakt, ook in en voor het initiële onderwijs.
Met behulp van de beroepsgroep van keramisten wordt dan een standaard voor excellentie opgesteld, die de basis vormt voor de titel Meesterkeramist.
Het geeft voor de branche, het mbo en andere opleiders waar de gesprekken worden gevoerd over opleiden van keramisten, een ontwikkelingsperspectief aan.
Uit de brainstormsessie is naar voren gekomen dat op de navolgende selectiecriteria geselecteerd zou kunnen worden om aan de standaard te kunnen voldoen. Deze criteria dienen nog wel verder uitgewerkt worden.
De criteria zijn: (een schuivend vlak):
1) Ervaring
2) Vlieguren
3) Veelzijdigheid
4) Eigen werkplek
5) Zichtbaarheid en exposure
6) Ontwikkeling in het werk in de richting van de meestertitel
Tijdens de brainstorm bijeenkomst kwam naar voren dat het niet voor de hand ligt om te gaan voor een meestertitel waarin alle facetten van het vak naar voren komen, dus geen allround meestertitel. Een ervaren keramist heeft vrijwel altijd een specialisatie, een expertise waaraan hij/zij herkend wordt.
Uit met name de tweede brainstorm kwam naar voren dat het wenselijk is om de meestertitel op deze manier ook in te richten in de toekomst. Ten slotte zijn in het rapport een aantal aanbevelingen gedaan om te komen tot een dergelijk systeem.
Hieronder worden een aantal meest relevante aanbevelingen opgesomd.
• zorg dat de ontwikkeling van een meestertitel vanuit een brede vertegenwoordiging plaatsvindt, en onafhankelijk georganiseerd en gepositioneerd is. Te denken valt aan een ‘losse’ stichting van waaruit de meestertitel wordt georganiseerd. Een dergelijke stichting zou voor de praktische haalbaarheid wel gekoppeld kunnen worden aan de NVK.
Deze aanbeveling is met name uit de brainstormsessie naar voren gekomen waarin gesteld werd dat er behoefte aan een maatschappelijk platform zodat de hele branche zich vertegenwoordigd voelt, er een brede toegankelijkheid ontstaat en er kennis kan worden uitgewisseld en samenwerking tot stand komt. Tevens is dit ook gebleken uit de deskresearch.
• • • ontwikkel een platform waarin kennis kan worden uitgewisseld en samenwerking tot stand komt in de hele branche: van jongeren tot vak volwassen ervaren keramisten.
• zoek waar mogelijk aansluiting met andere (internationale) organisaties in de keramiekbranche en bij het onderwijs om zoveel mogelijk draagvlak te creëren.
Conclusie en vervolgtraject
Om de keramiekbranche op een hoger niveau te brengen, waar zeker nog ruimte voor is lijkt het vooralsnog zinvol om een meestertitel in te stellen. Waarbij uiteraard wel aan een aantal randvoorwaarden, zoals die o.a. verwoord zijn in de aanbevelingen, dient te worden voldaan. Een andere opmerkelijke conclusie die uit het rapport naar voren kwam is dat er behoefte is aan een maatschappelijk platform waarin o.a. kennis kan worden uitgewisseld in relatie met andere landen, die relevant zijn in de keramiekbranche.
De NVK is momenteel aan het kijken of er mogelijkheden zijn om een dergelijk internationaal platform ingericht kan gaan worden, waarna met een meestertitel ook in internationaal verband aansluiting gevonden kan worden.